N. Besarya büyük riskler alarak, kendi toplumunun iyiliği ve Türklere rağmen yeni bir Türkiye için İttihat ve Terakki Cemiyeti’ne üye oldu.

Nicolae Iorga

Makedonya doğumlu bir Romen olan Besarya Efendi, 1906 yılından itibaren İttihat ve Terakki Cemiyeti içerisinde yer alan ilk Hristiyan’dır. Birinci Dünya Savaşı’na kadar Cemiyet’in bütün faaliyetlerine aktif olarak katılan, Meclis-i Ayan üyeliği ve Nafia Nazırlığı da yapan Besarya Efendi’nin hatıraları II. Meşrutiyet dönemine farklı bir bakış açısıyla ışık tutmaktadır. Hatıraların bir özelliği de Sultan II. Abdülhamid, Sultan V. Mehmed Reşad, Enver, Cemal ve Talat Paşalar ve daha birçok devlet adamı hakkında kapsamlı bilgiler vermesidir. Cemiyet’in üyesi olmasına rağmen olayları dışarıdan bir gözlemci gibi soğukkanlı değerlendirmesi Besarya Efendi’nin anlattıklarını değerli kılmakla birlikte İttihatçılar hakkında kalıplaşmış pek çok önyargının haksızlığını da ortaya koymaktadır.

-           İttihatçı liderlerin kişisel özellikleri nelerdir?

-           31 Mart İsyanı sırasında İstanbul’da neler yaşanmıştır?

-           İttihatçıların Türkçülük politikası İmparatorluğun diğer etnik unsurları üzerinde nasıl bir etki yapmıştır?

-           I. Balkan Savaşı sonunda düzenlenen Londra Konferansı’nda neler yaşanmıştır?

-           Osmanlı İmparatorluğu’nun I. Dünya Savaşı’na girişinin perde arkasında neler yaşandı?

gibi birçok soruya cevap veren bu eser ilk defa Romence aslından çevrilerek İttihat ve Terakki dönemi üzerine ciddi araştırmalarıyla tanınan Doç. Dr. Nevzat Artuç tarafından yayına hazırlandı. Meşhur tarihçi Nicolae Iorga’nın önsöz yazdığı Besarya Efendi’nin bu hatıratı, İttihat ve Terakki literatürünü alt üst ederek Osmanlı İmparatorluğu’nun en tartışmalı yıllarının anlaşılması noktasında tüm tarih okurlarına farklı bir kapı aralayarak o günleri daha iyi anlamalarını sağlayacak.