Bu çalışma, 19. asrın ilk çeyreğinde Osmanlı Devleti sınırları içinde başlayan modern misyoner hareketlerini ve Müslüman olmayan halkın uluslaşma sürecine girmelerinde rol oynayan yabancı okullar konusunu ele almaktadır. İngiliz, Fransız, Rus, İtalyan, Alman, Avusturya ve Amerikan devletleri tarafından himaye edilen yabancı okulların, faaliyette bulundukları bölgeler, öğretmen-öğrenci sayıları, açılış tarihleri, Osmanlı Devleti ile olan ilişkileri, denetimleri gibi detaylar ilk defa bu ölçüde arşiv malzemesi kullanılarak incelenmiştir.

Çalışmada, bugünlerde kilise evler şeklinde ortaya çıkan misyoner hareketlerinin, bundan yaklaşık 200 yıl önce küçük odalarda nasıl başladığı arşiv belgeleri yardımıyla gözler önüne serilmektedir. Müslüman öğrencilerin bu okullara devam etmelerinin kanunlarla yasak edilmesi, hatta II. Abdülhamit tarafından dine ve vatana ihanetle eşdeğer tutulması bile bu okullara gidilmesini engellememiştir.

Sömürgeci devletlerin himaye ettikleri misyonerlerin kontrolündeki okulların varlıklarını zorla kabul ettirmek üzere Osmanlı sularına donanmalar sevk edebildikleri, basit bir borç olayının önemli bir vatan toprağının işgaline sebep olabileceği çalışmanın detaylarında bulunmaktadır. I. Dünya Savaşı sonrasında yukarıda bahsedilen devletler tarafından işgal edilmeye çalışılan Osmanlı toprakları ile misyoner faaliyetlerinin yoğunlaştığı bölgeler karşılaştırıldığında bunların aralarında tam bir paralellik görülmesi ise günümüzde üzerinde düşünülmesi gereken önemli bir husustur.

Bugün ülkemizin gündeminde bulunan bazı problemler kaynağının bu misyonerler tarafından hazırlanan plan ve haritalar gizli olduğu unutulmamalıdır.