Zamanın Gerçek-dışılığı –J.E.M. McTaggart

Zaman nedir? Zaman insan zihninin ürettiği bir kurgu veya yanılsama mı, yoksa zihnimizden bağımsız bir gerçeklik mi? Zamanda geriye doğru gidilebilir mi?

İngiliz felsefeci McTaggart’ın 1908 yılında kaleme aldığı “Zamanın Gerçek-dışılığı” [Unreality of Time] adlı bu metin felsefe tarihi açısından özel bir yere sahiptir. Bu kitapçık, analitik felsefe geleneğinde zaman felsefesi üzerine yapılan çoğu çalışmanın merkezinde yer almaktadır; aynı zamanda günümüzde de zaman felsefesinin kurucu metinlerden biri olarak görülmektedir.

      2. Zaman Deneyimi Üzerine –Bertrand Russell

20. yüzyılın en etkili filozoflarından biri Bertrand Russell, zaman felsefesine dair kaleme aldığı bu metinde öncelikle, hiçbir insanın var olmadığı bir dünyada zamanın niteliğinde bir değişimin olup olmadığını sorgulamaktadır. Ona göre özne ile nesne ve nesne ile nesnenin zaman bağıntıları birbirinden farklıdır.

Aynı zamanda Russell, felsefenin birçok farklı alanıyla ilgileniyor olmasının verdiği beceriyle olsa gerek, zaman felsefesine dair bu metninde bilgi felsefesine de yer vermektedir. Bunu yaparken de analitik açıklık standartlarına uygun bir yönteme başvurarak eş-zamanlılık veya şimdiki zaman vb. temel kavramları olabildiğince açık seçik olarak ifade etmeye çalışmaktadır.

Tanrı ve Zaman – Gregory E. Ganssle “Tanrı zamanın içinde midir?” Geleneksel yaklaşıma göre Tanrı’nın zamansızlığı, zamanın dışında olması anlamındadır; yani Tanrı vardır ama zamanın herhangi bir noktasında değildir ve zamansal sürekliliği deneyimlemiyordur. Günümüzde filozofların baskın görüşü, onun zamansal ama aynı zamanda da ebedî olduğudur; yani Tanrı asla var olmaya başlamaz ve asla yok da olmaz: O her an vardır. Bu metinde konu hakkındaki güncel tartışmanın ana hatları ele alınacaktır. Tanrı’nın zamansız [veya zamandan münezzeh] olduğu görüşünün çeşitli versiyonları ele alınmakla birlikte, zamansızlık için temel argümanlara yer verilecek ve eleştirilecektir.