MONTESQUIEU

O hâlde büyük devlet adamlarınız, bakanlarınız ve elçilerinizin maaşları için ayırdığınız kaynakları onlara da ayırmakla başlayın. Uşaklarınız, saray mensuplarınız ve metreslerinizden esirgemediğiniz el açıklığını onlara da gösterin. İnsan hayatını şölenlerin ortasında geçirdiğinde, yatmadan önce ve şafak vakti gömleğini giymesi ya da çıkarması için koşuşturan insanlar olduğunda, hayırseverlik eylemleri gerçekleştirmesi çok kolaydır. Bir aile babası olun, despot değil; bir patrik olun, prens değil. Şayet bu rol size uymuyorsa demokratik bir cumhuriyetin lideri olun, özgürlük verin, mizacınız buysa bunu halkın zihnine aşılayın. Lycurgus olun, Agesilaus olun, Gracchus olun ama prensin huzurunda herkesin eğilip büküldüğü ve renginin attığı, bütün zihinlerin tek bir kalıba sokulduğu, bütün ruhların tek tipleştirildiği bu cansız uygarlığın ne özelliği var bilmiyorum.

MACHIAVELLI

İşte önünü alamadığım bir belagat seli. Hükümetler böyle cümlelerle devrilir.

***

Koyu cumhuriyetçi Fransız avukat Maurice Joly’nin kaleme aldığı Machiavelli ile Montesquieu Arasında Cehennemde Diyaloglar, 1864 yılında Ölüler Diyar’ında buluşan iki filozofun siyaset üzerine tartışmalarını içerir. Liberalizm yanlısı Montesquieu ile despotizm yanlısı Machiavelli’nin diyalogları, daha sonra çarpıtılarak Nazi Almanyası’nda okullarda okutulan bazı metinlere ilham kaynağı teşkil etmiş olsa da aslında tiranlık ve III. Napolyon eleştirisidir.